Γεώργιος Κωστάκης — σοβιετικός συλλέκτης ελληνικής καταγωγής. Ο σπουδαίος συλλέκτης ρωσικών αβαγκαρντιστικών έργων τέχνης γεννήθηκε στις 5 Ιουλίου 1913 στη Μόσχα. Ο πατέρας του Διονύσιος ήταν Έλληνας μετανάστης από τη Ζάκυνθο, έμπορος στο επάγγελμα. Η μητέρα του Ελένη προερχόταν από οικογένεια Ελλήνων αριστοκρατών. Οι δυο τους απέκτησαν πέντε παιδιά, ανάμεσα στα οποία τέσσερα αγόρια και ένα κορίτσι.
Μετά την επανάσταση ο πατέρας και οι γιοι εργάστηκαν ως οδηγοί. Ως Έλληνας υπήκοος, ο πατέρας του βρήκε δουλειά στην πρεσβεία της Ελλάδας ως οδηγός. Την ίδια δουλειά ανέλαβε σύντομα και ο Γεώργιος, ο οποίος είχε τελειώσει επτά τάξεις σε σχολείο μέσης εκπαίδευσης. Το 1932 ο Γεώργιος παντρεύτηκε τη Ζηναΐδα Πανφίλοβα και έκαναν τέσσερα παιδιά: την Ίνα, την Αλίκη, τη Ναταλία και τον Αλέξανδρο. Το 1939, λόγω διπλωματικών διαφορών μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Ελλάδας, η ελληνική πρεσβεία έκλεισε. Ο Κωστάκης βρήκε δουλειά ως φρουρός στην πρεσβεία της Φινλανδίας και ύστερα στην πρεσβεία της Σουηδίας. Το 1944 ο Κωστάκης ξεκίνησε να εργάζεται ως διαχειριστής στην πρεσβεία του Καναδά, με διπλωματική ιδιότητα, και σύμφωνα με κάποιες πηγές λάμβανε μισθό 2.000 δολαρίων. Με αυτά τα λεφτά ο Κωστάκης αγόραζε τους πίνακες για τη συλλογή του.
Το φθινόπωρο του 1976 ο Γεώργιος Κωστάκης ήταν 63 χρονών και δούλευε στην πρεσβεία του Καναδά. Οι πολυετείς θερμές σχέσεις με την οικογένεια του πρέσβη ξαφνικά ήρθαν σε σχετική ρήξη. Χωρίς περαιτέρω σκέψεις υπονοήθηκε ότι έπρεπε να συνταξιοδοτηθεί. Εκείνο το καιρό η σοβιετική εξουσία μαχόταν με τους κερδοσκόπους και την υπόγεια αγορά της τέχνης. Το 1974 είχε προηγηθεί η σύλληψη του συλλέκτη και εμπόρου τέχνης Βλαντίμιρ Μορόζ, του οποίου η συλλογή κατασχέθηκε ολόκληρη. Η σύλληψη του Μορόζ προκάλεσε πανικό στους συλλέκτες της Μόσχας και του Λενινγκράντ. Στο διαμέρισμα του Κωστάκη είχαν σημειωθεί διαρρήξεις δύο φορές κατά τις οποίες οι διαρρήκτες πήραν τους πίνακες που είχε όχι στους τοίχους αλλά στην αποθήκη. Επρόκειτο για οκτώ έργα του Καντίνσκι και πίνακες και τέμπερες του Κλιουν. Το διαμέρισμα του Κωστάκη ήταν πάντα γεμάτο από επισκέπτες. Πολλές φορές μάλιστα, στις μη εργάσιμες μέρες, συγκεντρώνονταν στο σπίτι του 50–70 άνθρωποι από τον κοντινό του κύκλο, τον οποίο αποτελούσαν νέοι καλλιτέχνες και συλλέκτες. Σύντομα, όμως, άρχισε να δέχεται τηλεφωνικές απειλές.
Ο Γεώργιος Κωστάκης μαζί με την κόρη του Αλίκη έγραψε επιστολή στον Μπρέζνιεφ και στον Αντρόποφ, όμως δεν έλαβε απάντηση. «Είχε φτάσει η εποχή όπου το να έχεις μία τέτοια συλλογή δεν ήταν μόνο ζόρικο αλλά και επικίνδυνο» είχε πει σε συνέντευξή της στο Forbes Life η Αλίκη Κωστάκη.
Με επιμονή του πατέρα της η Αλίκη δεν έμπαινε πια στο αυτοκίνητό του. Ζούσαν υπό τον φόβο μήπως στην επιστροφή τους προς το σπίτι τούς χτυπούσε κάποιο φορτηγό και τους έριχνε στον ποταμό Μόσχοβα. Η οικογένεια Κωστάκη αποφάσισε τελικά να μεταναστεύσει με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η συλλογή του Γεωργίου, το έργο της ζωής του.
Φωτογραφία από το οικογενειακό αρχείο του Γεώργιου Κωστάκη με την κόρη του Αλίκη. Σπέτσες
Όνειρο του Κωστάκη ήταν να ιδρύσει στη Μόσχα ένα μουσείο με έργα τέχνης αβαγκαρντίστικα και να ορίσει επιμελήτρια της συλλογής του την κόρη του Αλίκη. Όμως, δεν πήγαν όλα κατ' ευχήν. 834 έργα της συλλογής του Κωστάκη αποτέλεσαν το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής αβαγκαρντίστικων έργων τέχνης της Πινακοθήκης Τρετιακόφ, 1275 έργα παραχωρήθηκαν στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Μέρος της συλλογής των πινάκων του δόθηκε στο Μουσείο Αρχαίου Ρωσικού Πολιτισμού και Τέχνης «Αντρέι Ρουμπλιόφ» και 700 πίνακες του Ανατόλι Ζβέρεφ βρέθηκαν στη συλλογή του Μουσείου «Ανατόλι Ζβέρεφ». Το 2017, εκατό χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση, σε έξι περιοδείες αβαγκαρντιστικών έργων τέχνης της Πινακοθήκης Τρετιακόφ συμμετείχαν και 22 πίνακες που είχαν παραχωρηθεί ως δωρεά από τον Κωστάκη το 1977. Τα έργα της συλλογής του Κωστάκη πωλούνται σε παγκόσμιες δημοπρασίες. Για τους νέους Ρώσους συλλέκτες η απόκτηση ενός πίνακα από τη συλλογή του Κωστάκη αποτελεί ιδιαίτερη τιμή και ευτύχημα.
Έκθεση στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ αφιερωμένη στον Γεώργιο Κωστάκη
Ο Κωστάκης ξεκίνησε τη συλλεκτική του δραστηριότητα τη δεκαετία του '30 με αντίκες. Έπειτα συνέχισε με τη συλλογή έργων παλαιάς ολλανδικής ζωγραφικής. Τη συλλογή αβαγκαρντίστικων έργων τέχνης την ξεκίνησε μόνο στα μεταπολεμικά χρόνια. Η πρώτη του απόκτηση ήταν ο πίνακας που ανήκε στην ταλαντούχα Όλγκα Ροζάνοβα, η οποία είχε χάσει πρόωρα τη ζωή της.
Ο Γεώργιος Κωστάκης και η συλλογή του
Την περίοδο κατά την οποία ο Κωστάκης ξεκίνησε να συλλέγει ρωσικά αβαγκαρντίστικα έργα τέχνης, ο αβαγκαρντισμός αποτελούσε λευκή σελίδα στην ιστορία της ρωσικής τέχνης. Ιδρυτές του ρωσικού αβαγκαρντισμού υπήρξαν ο Μιχαήλ Λαριόνοφ και η Ναταλία Γκοντσάροβα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι όλοι οι καλλιτέχνες του ρωσικού αβαγκαρντισμού έγιναν κοντινοί και αγαπητοί φίλοι του Κωστάκη.
Ο Γεώργιος Κωστάκης και διάφοροι καλλιτέχνες, 1974
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κωστάκης ασχολήθηκε και ο ίδιος με τη ζωγραφική. Το 1985 παρουσίασε τα έργα του στην Αθήνα. Επρόκειτο κυρίως για φανταστικά τοπία αφιερωμένα στη φύση της Ρωσίας.
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, το οποίο ιδρύθηκε το 1997, στο ξεκίνημα του ουσιαστικά παρουσίαζε αβαγκαρντίστικα έργα τέχνης τα οποία ανήκαν στη συλλογή του Κωστάκη.
Μόνο μία φορά υπήρξε η ευκαιρία να παρουσιαστεί ολόκληρη η συλλογή του Κωστάκη σε ένα χώρο — σε έκθεση στην Αθήνα την περίοδο 1995–1996, με πρωτοβουλία της οικογένειας Κωστάκη και με την υποστήριξη της ελληνικής κυβέρνησης. Οι εκθέσεις που είχαν λάβει χώρα στη Γερμανία, στη Φινλανδία και στη Μόσχα περιλάμβαναν μόνο μέρος της συλλογής του.
Η συλλογή του Γεώργιου Κωστάκη κόσμησε πολλά μουσεία και άνοιξε το δρόμο για τον ρωσικό αβαγκαρντισμό στη Δύση. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η αξία που δόθηκε σε αυτά τα έργα τέχνης συνέβαλε στο να διατηρηθούν τα επόμενα χρόνια, ειδικά σε εποχές δύσκολες για τα δεδομένα της Ρωσίας. Όλοι όσοι ήξεραν τον Γεώργιο Κωστάκη μιλούσαν για τις επισκέψεις στο διαμέρισμά του και για τη φιλοξενία του. Όλες αυτές οι επισκέψεις συνδυάζονταν πάντα με τη συνοδεία της κιθάρας του και της φωνής της γυναίκας του Ζηναΐδος. Δεν δίσταζε να υποστηρίζει οικονομικά αρκετούς νέους ανερχόμενους καλλιτέχνες.
Ο Γεώργιος Κωστάκης πέθανε το 1990 και η κόρη του Αλίκη συνέχισε την καλλιτεχνική δράση του πατέρα της. Σήμερα εξακολουθεί να παρουσιάζει με επιτυχία έργα τέχνης της περίφημης συλλογής, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στη Ρωσία.
Φωτογραφία από το οικογενειακό αρχείο της Αλίκης Κωστάκη, σε έκθεση που ήταν αφιερωμένη στον πατέρα της
Για τη σύνταξη της βιογραφίας χρησιμοποιήθηκε υλικό από τη ρωσική έκδοση της ιστοσελίδας www.rusgreek.ru.
