Ο Αρχίπ Κουίντζι γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1842 (σύμφωνα με άλλες εκδοχές το 1841 ή το 1840), στη Μαριούπολη.
Πατέρας του ήταν ο Έλληνας Ιβάν Κουίντζι ο οποίος ασκούσε το επάγγελμα του τσαγκάρη. Σε ηλικία, όμως, έξι ετών ο Αρχίπ έμεινε ορφανός. Την κηδεμονία του ανέλαβαν ο θείος και η θεία του και τον μεγάλωσαν σαν να ήταν δικό τους παιδί. Από μικρό παιδί, ενδιαφερόταν μόνο για ένα πράγμα — τη ζωγραφική. Οι συμμαθητές του στο σχολείο έλεγαν ότι τίποτα δεν μπορούσε να διακόψει τον Αρχίπ από την αγαπημένη του ασχολία. Ο νεαρός σε ηλικία Αρχίπ Κουίντζι απέδιδε σχεδιαστικά στο χαρτί οτιδήποτε έβλεπαν τα μάτια του: φράχτες, τοίχους, αμμώδεις παραλίες, διαφημιστικές κολώνες. Δεν έβρισκε ποτέ χρόνο για διάβασμα.
Η οικογένεια, η οποία ανέθρεψε τον Αρχίπ, ήταν πολύτεκνη, όμως δεν ήταν εύπορη. Γι' αυτό ο μελλοντικός σπουδαίος καλλιτέχνης αναγκάστηκε να εργαστεί από νεαρή ηλικία. Δούλεψε σε οικοδομές, σε καταστήματα και σε αρτοποιεία. Το ταλέντο και το πάθος του για τη ζωγραφική έγινε αντιληπτό από έναν φίλο τού κηδεμόνα του, του ιδιοκτήτη του αρτοποιείου στο οποίο εργαζόταν. Με δική του συμβουλή έστειλαν τον Αρχίπ στην Κριμαία, στον Ιβάν Αϊβαζόφσκι, για να του ζητήσει να γίνει μαθητής του.
Ο Αϊβαζόφσκι δεν παρατήρησε κάποια ιδιαίτερη κλίση του νέου και ιδιότροπου εφήβου προς τη ζωγραφική και του πρότεινε να βάψει το φράχτη του αλλά και γενικότερα να βοηθάει με τις δουλειές του σπιτιού. Για την αποδοχή του Αρχίπ συγκατάνευσε ο αδελφός του σπουδαίου θαλασσογράφου. Ο ίδιος μάλιστα παρέδωσε μερικά μαθήματα στον νεαρό Έλληνα. Τα τρία χρόνια παραμονής του στη σχολή του Αϊβαζόφσκι δεν πέρασαν άσκοπα. Ο Κουίντζι έμαθε να συνδυάζει χρώματα και ακόμα και να δημιουργεί δικές του αποχρώσεις. Αυτό ήταν κάτι που σεβάστηκε ακόμα και ο σπουδαίος καλλιτέχνης.
Πορτρέτο του Ιβάν Αϊβαζόφσκι
Σε ηλικία 17 χρονών ο Αρχίπ άρχισε να εργάζεται στο εργαστήρι φωτογραφίας του Συμεών Ισακόβιτς. Για πέντε χρόνια ασχολιόταν επίμονα με το ρετουσάρισμα αρνητικών. Είχε μεγάλη επιτυχία στη δουλειά του, ώστε του πρότειναν να σκεφτεί να ανοίξει το δικό του εργαστήρι φωτογραφίας. Ο Αρχίπ δεν τα κατάφερε στο επιχειρηματικό κομμάτι, όμως, του ήρθε μία ιδέα.
Το 1865, σε ηλικία 24 ετών, ο Κουίντζι έφυγε στην Αγία Πετρούπολη. Προσπάθησε να μπει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Δεν τα κατάφερε. Ούτε η δεύτερη προσπάθειά του καρποφόρησε. Την τρίτη φορά ο Κουίντζι, όταν πήγε να δώσει εξετάσεις, πήρε μαζί του τον πρώτο του προσωπικό πίνακα ζωγραφικής. Η εξεταστική επιτροπή, αφού εξέτασε προσεκτικά τον πίνακα (ο οποίος δεν διασώθηκε, όμως, είναι γνωστός ο τίτλος του: «Το οίκημα των Τατάρων στην Κριμαία«), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο δημιουργός του μπορούσε να φέρει τον τίτλο του «ελεύθερου καλλιτέχνη». Ο τίτλος αυτός του έδινε πολλές δυνατότητες, όχι όμως οικονομικές. Είναι γνωστό ότι η αποδοχή του Κουίντζι στην Ακαδημία έγινε δύο χρόνια αργότερα.
Δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ακαδημία. Μόλις η τέχνη του Κουίντζι αναγνωρίστηκε από το κοινό και τους κριτικούς, ο καλλιτέχνης θεώρησε ότι η εκπαίδευσή του ολοκληρώθηκε. Η δεκαετία του '70 του 19ου αιώνα ήταν περίοδος κατά την οποία η δημιουργικότητα του καλλιτέχνη παρουσίασε άνθηση. Κάθε νέα του δημιουργία γινόταν δεκτή με ασυνήθιστο ενθουσιασμό. Οι κριτικοί έδειχναν τον θαυμασμό τους και συγκεντρωνόταν πλήθος ανθρώπων στις εκθέσεις του.
«Ουκρανική νύχτα», 1876
Το 1873 συνέθεσε τον πίνακα με τίτλο «Χιόνι», για τον οποίο βραβεύτηκε την επόμενη χρονιά με μπρούτζινο μετάλλιο σε διεθνή έκθεση στο Λονδίνο, ενώ το 1876 το έργο του με τίτλο «Ουκρανική νύχτα» προκάλεσε πλήθος εντυπώσεων και συναισθημάτων έντονου θαυμασμού προς την τέχνη του. Ο πίνακας, με ξεκάθαρο ιμπρεσιονιστικό πνεύμα, διακρίθηκε για την πρωτοτυπία του, αν και ο ίδιος ο Κουίντζι δέχτηκε τη θετική κριτική με αδιαφορία.
«Δάσος σημύδας», 1879
Το 1879 γνώρισαν επιτυχία οι πρωτότυπες καλλιτεχνικές του δημιουργίες που απεικόνιζαν τοπία όπως οι «Δάσος σημύδας», «Βορράς», «Μετά τη βροχή». Χαρακτηριστικό τους ήταν η έντονη λάμψη από τα λαμπερά χρώματα τα οποία δημιουργούσαν ένα μοναδικό αισθητικό αποτέλεσμα.
«Βορράς», 1879
Την περίοδο της καλλιτεχνικής ακμής του, ο Αρχίπ Κουίντζι παντρεύτηκε την κόρη ενός πλούσιου εμπόρου και εντάχθηκε στην ομάδα Ρώσων καλλιτεχνών «Περεντβίζνικι» (περιπλανώμενοι), οι οποίοι αναζητούσαν νέες αποχρώσεις καθώς και νέους τρόπους αποτύπωσης του φωτός. Η ικανότητα αποτύπωσης του φωτός στα έργα τέχνης προσέλκυε το ενδιαφέρον του Κουίντζι και τον εντυπωσίαζε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Ήταν ο πρώτος που διοργάνωνε εκθέσεις σε αίθουσες με χαμηλό φωτισμό, ώστε με τη βοήθεια του ηλεκτρικού φωτός να πετυχαίνει εντυπωσιακά εφέ πάνω στα έργα του.
Πορτρέτο της Βέρας Κουίντζι, συζύγου του καλλιτέχνη
Όλοι περίμεναν από τον καλλιτέχνη μόνο αριστουργήματα, όμως η υπερβολικά σκληρή δουλειά εξάντλησε τον Αρχίπ Κουίντζι. Το έργο του «Ο Δνίπερος το πρωί» δεν προκάλεσε ιδιαίτερο ενθουσιασμό και απέσπασε ανάμεικτες κριτικές. Για τον Κουίντζι το γεγονός αυτό ήταν μία τραγωδία. Ο καλλιτέχνης διέκοψε τη συνεργασία του με τους «Περεντβίζνικι» και σταμάτησε να παρουσιάζει τα έργα του σε εκθέσεις. Η αδράνειά του συνεχίστηκε για είκοσι χρόνια.
«Ο Δνίπερος το πρωί», 1881
Όλη αυτήν την περίοδο ο Κουίντζι εργαζόταν σκληρά, παρέδιδε μαθήματα στην Ακαδημία, αλλά δεν παρουσίαζε κανένα από τα έργα του.
Οι μελετητές του Κουίντζι ακόμα δεν έχουν καταλήξει στους ακριβείς λόγους για τους οποίους ο καλλιτέχνης διατήρησε για τόσο καιρό αυτήν τη στάση αδράνειας. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές όπως ότι υπέστη κρίση δημιουργικότητας ή ότι τον απασχολούσαν έντονα οι αναζητήσεις της νέας τεχνοτροπίας του. Αυτό που σίγουρα είναι γνωστό είναι ότι αυτήν την περίοδο ο καλλιτέχνης συνθέτει περίπου διακόσια σκίτσα, τα οποία θεωρούνται σήμερα ολοκληρωμένα έργα και άψογα παραδείγματα του ρωσικού ιμπρεσιονισμού.
Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Αρχίπ Κουίντζι αφυπνίζεται από την αδράνειά του. Ο έμπειρος πια καλλιτέχνης παρουσιάζει πολλά από τα έργα του και δημιουργείται παραλήρημα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Κουίντζι εργαζόταν στην Ακαδημία, ταξίδευε συχνά στην ύπαιθρο και ασχολιόταν ενεργά με τη φιλανθρωπική δράση.
Ο καθηγητής Αρχίπ Κουίντζι με τους μαθητές του 1895
Η γενναιοδωρία του Κουίντζι ήταν αξιοθαύμαστη. Υποστήριξε οικονομικά επαγγελματικά ταξίδια νεαρών καλλιτεχνών στην Ευρώπη, χορήγησε υποτροφίες σε μαθητές της Ακαδημίας, και ίδρυσε ακόμα και το προσωπικό του φιλανθρωπικό ίδρυμα. Τα χρόνια αυτά της δραστηριοποίησής του κέρδισε αναγνώριση και φήμη και γνώρισε πολλές επιτυχίες.
Το καλοκαίρι του 1910, ευρισκόμενος στην Κριμαία, ο Κουίντζι αρρώστησε με πνευμονία. Με άδεια των γιατρών, η γυναίκα του τον μετέφερε στην Αγία Πετρούπολη αλλά, παρά τις ελπίδες για την αποκατάσταση της υγείας του, η ασθένεια επιδεινώθηκε και επηρέασε και την καρδιά του.
Ο Αρχίπ Κουίντζι άφησε την τελευταία του πνοή στις 11 Ιουλίου 1910 στην Αγία Πετρούπολη και κηδεύτηκε στο ορθόδοξο νεκροταφείο Σμόλενσκ. Στον τάφο του τοποθετήθηκε μία μπρούντζινη προτομή του και μία επιτάφια στήλη. Πίσω από την προτομή εγκατέστησαν μία πύλη διακοσμημένη με ψηφιδωτό που απεικονίζει το μυθικό Δέντρο της ζωής, στα κλαδιά του οποίου βρίσκεται η φωλιά του φιδιού.
Η μέρα που ο κόσμος αποχαιρέτησε τον Αρχίπ Κουίντζι
Το 1952 το λείψανό του και η επιτάφια στήλη μεταφέρθηκαν στο κοιμητήριο Τιχβίν της Λαύρας του Αλέξανδρου Νιέφσκι.
Όλη την περιουσία του ο καλλιτέχνης την κληροδότησε στο Σύλλογο «Κουίντζι» που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του σε συνεργασία με τον Κονσταντίν Κρισίτσκι το Νοέμβριο του 1908, με σκοπό την υποστήριξη των καλλιτεχνών. Για τη γυναίκα του ορίστηκε ετήσια σύνταξη 2.500 ρουβλιών. Στη διαθήκη του αναφέρονταν όλοι οι συγγενείς του που ήταν τότε εν ζωή, και μέρος των χρημάτων παραχωρήθηκε στην εκκλησία όπου βαπτίστηκε, για την ίδρυση ενός σχολείου στο όνομά του.
Νεκροταφείο σπουδαίων καλλιτεχνών στη Λαύρα του Αλέξανδρου Νιέφσκι. Επιτάφια στήλη του Αρχίπ Κουίντζι
Η Βέρα Κουίντζι πέθανε δέκα χρόνια μετά, στο Πετρογκράντ (έτσι ονομαζόταν η Αγία Πετρούπολη, την περίοδο 1914–1924).
Ο Αρχίπ Κουίντζι είχε μία σεμνή ζωή. Μεγάλο μέρος της περιουσίας του το αφιέρωσε για τη φιλανθρωπική του δράση. Το 1904 δώρισε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών 100.000 ρούβλια, ενώ το 1909 χορήγησε στον Σύλλογο Καλλιτεχνών «Αρχίπ Κουίντζι» 150.000 ρούβλια και στον Αυτοκρατορικό Σύλλογο Προώθησης των Τεχνών 11.700 ρούβλια.
Για τη σύνταξη της βιογραφίας χρησιμοποιήθηκε υλικό από τη ρωσική έκδοση της ιστοσελίδας www.rusgreek.ru
